Cuộc phiêu lưu mới của Vladimir Putin tại Trung Đông

Ngày 24/11/2015, truyền thông toàn cầu xôn xao với loạt tin và hình ảnh về chiếc oanh tạc cơ Su 24 của Nga bị bắn hạ gần biên giới Thổ Nhĩ Kỳ. Lần đầu tiên trong 40 năm qua, một máy bay quân sự Nga bị bắn hạ bởi lực lượng quân sự một nước thuộc NATO. Sự kiện này ngay lập tức chứng minh tầm vóc của nó đối với nền tài chính toàn cầu.

Theo Wall Street Journal, giá chứng khoán toàn cầu  sụt giảm ngay sau khi Bộ Quốc phòng Nga xác nhận máy bay chiến đấu  Su-24 của nước này bị bắn hạ.

Chỉ số chứng khoán  Stoxx Europe 600 giảm 1,2%, giá cổ phiếu Mỹ sụt 0,4%. Ở châu Âu, giá cổ  phiếu các hãng hàng không và công ty du lịch tuột dốc mạnh.

Tại châu Á, chỉ số chứng khoán S&P 200 (Úc) giảm  1%, Hang Seng (Hong Kong) 0,4%, Nikkei (Nhật) 0,2%... Giới phân tích cho  biết các nhà đầu tư lo ngại nguy cơ căng thẳng và đối đầu leo thang  giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ.

Giá dầu thô Brent biển Bắc  tăng 1,3% lên 45,39 USD/thùng do mối lo ngại căng thẳng giữa hai nước sẽ  khiến xung đột ở Trung Đông thêm nóng bỏng. Trong khi đó, cả giá đồng  lira Thổ Nhĩ Kỳ và đồng rúp Nga cũng đều sụt giảm.

Tại  thị trường Thổ Nhĩ Kỳ, theo cập nhật từ Bloomberg, chốt phiên giao dịch  hôm 24/11, đồng lira của nước này giảm mạnh nhất so với 24 đồng tiền  khác của nhóm các nước mới nổi. So với USD, đồng lira mất 0,6% giá trị  và chốt phiên ở mức 2,8679 Lira/USD.

Chỉ số Borsa Istanbul 100 của thị trường chứng khoán Thổ Nhĩ Kỳ thì rớt hơn 2%, xuống mức thấp nhất trong một tháng.

Trong nỗ lực đối phó với sự cố bất ngờ, Thổ Nhĩ Kỳ nhanh chóng đề nghị một cuộc họp khẩn cấp với các đối tác NATO. Rõ ràng người Thổ không thể đứng một mình để xử lý cuộc khủng hoảng này và cần phải dựa vào liên minh quân sự hùng mạnh mà họ là một thành viên.

Nước Nga cũng ngay lập tức đáp lời. Giữa cuộc gặp với vua Jordan Abdullah II ở Sochi, Putin dùng từ ngữ nặng nề để mô tả về hành vi của Thổ Nhĩ Kỳ, coi đó là hành động đâm dao sau lưng của những kẻ đồng lõa với khủng bố. Tuy nhiên, Putin không phát khùng, ông ta không nhắc tới các biện pháp đáp trả quân sự trong bài phát biểu ngắn của mình.  Thổ Nhĩ Kỳ, một thành viên NATO, không phải là Geogia hay Ucraine.

Điều gì đã diễn ra và tại sao tiêm kích F16 của Thổ Nhĩ Kỳ lại khai hỏa vào máy bay Nga, một động thái chắc chắn sẽ gây ảnh hưởng nặng đến đất nước này dù nhìn dưới bất cứ góc độ nào? NATO không phải là một tấm áo choàng có thể đem lại an ninh tuyệt đối cho bất cứ quốc gia nào khi đối đầu với Nga, bởi đây là một trong số rất ít các cường quốc có thể hủy diệt bất cứ đối thủ nào với bộ máy quân sự khổng lồ của nó. Trong nhiều năm qua, việc máy bay các nước bay lạc vào không phận của nhau trong thời gian ngắn khi hoạt động ở vùng trời giáp giới không phải là một sự kiện cá biệt và phần lớn chúng đều được xử lý hòa bình. Kể từ khi Nga mang máy bay ném bom đến Syria, đã nhiều lần máy bay Nga ít nhiều bay lạc sang không phận Thổ Nhĩ Kỳ khi oanh tạc các mục tiêu của IS và lực lượng đối lập tại Syria. Tất cả các trường hợp đều được xử lý trong sự kiềm chế của cả hai phía và ngay chính bản thân Nga cũng thừa nhận lỗi thuộc về phần mình khi các phi công có sự sai sót đối với các thiết bị dẫn đường mặt đất. Lần này F16 khai hỏa bằng tên lửa Sidewinder X9, một loại vũ khí có xác suất diệt mục tiêu cao nhất của không quân Thổ Nhĩ Kỳ. Để tô điểm thêm cho tấn bi kịch, lực lượng đối lập gốc Thổ Turkmen tại Syria loan truyền đoạn Video cho thấy họ bắn hạ một trực thăng Mi8 của Nga đang tiến hành giải cứu hai phi công nhảy dù từ chiếc Su24 bị bắn rơi. Cũng trong ngày 24/11, nhiều nguồn tin chưa được kiểm chứng thì lực lượng đối lập Turkmen tuyên bố đã bắn hạ cả hai phi công trên chiếc Su24 ngay khi họ nhảy dù. Những tin tức nặng nề này không đem lại điều gì tốt đẹp cho Thổ Nhĩ Kỳ và cả nước Nga, và có thể đẩy cả hai vào một cuộc phiêu lưu không mong muốn, thậm chí có thể dẫn động tới một cuộc chiến toàn cầu.

Nguyên nhân của cuộc khủng hoảng đột ngột này bắt nguồn từ đâu? Trong cuộc họp G20 gần đây nhất, Vladimir Putin dù không chỉ đích danh nhưng thẳng thừng đề cập về việc có những quốc gia trong nhóm G20 đang tài trợ cho nhà nước khủng bố IS tại Iraq và Syria. Quốc gia G20 duy nhất tại Trung Đông, giáp giới với Syria, là Thổ Nhĩ Kỳ. Trong ít ngày qua, oanh tạc cơ Nga không còn thuần túy đánh vào các lực lượng quân sự của IS và các lực lượng đối lập. Đã có những đòn oanh tạc nặng nề vào các giếng dầu, các nhà máy lọc dầu đang nằm dưới quyền kiểm soát của IS và đặc biệt là các đòn oanh tạc của không quân Nga vào các đoàn xe chở dầu của IS với hàng nghìn chiếc nối đuôi nhau. Hướng tới của các đoàn xe đó, bao gồm biên giới của Thổ Nhĩ Kỳ. Đến đây câu chuyện trở nên sáng sủa hơn nhiều. Người Thổ đang cảm thấy bị mất mối làm ăn, khi việc buôn lậu dầu giá rẻ của IS đang đem lại cho họ những khoản lợi nhuận kếch xù bất chấp IS đang tiến hành những hành động tàn sát tại Trung Đông hay đánh bom giữa châu Âu. Bài toán với Thổ Nhĩ Kỳ khá đơn giản: Họ đang kiếm được tiền và chẳng có giọt máu nào của người Thổ rơi khi người Iraq hay Syria bị chặt đầu. Thậm chí trong 130 người thiệt mạng trong vụ đánh bom của IS tại Paris cũng chẳng hề có người gốc Thổ. Vì vậy mà F16 đã khai hỏa vào hai chiếc Su24, khi chúng hoạt động sát biên giới Thổ Nhĩ Kỳ mà theo lời chỉ huy căn cứ không quân gần đó của Nga, thì vừa kết thúc hoạt động oanh tạc vào một đoàn xe chở dầu của IS. Đoàn xe chở dầu của IS gần biên giới Thổ Nhĩ Kỳ, không khó hình dung đích đến của chúng là ở đâu và ai là người đang kiếm lợi.

Cuộc phiêu lưu này sẽ đi đến đâu? Rõ ràng các nước giữa châu Âu đang bị đặt vào một bài toán khó. Khi cuộc đánh bom rung chuyển Paris vừa mới diễn ra. Các thiết bị nổ được tìm thấy trong nhiều cuộc bố giáp tại Đức, Pháp, Bỉ cho thấy IS sẽ không chỉ dừng ở đó thì cuộc chiến của Nga đang được nhiều nước châu Âu hoan nghênh. Và hành động kiếm tiền trên xương máu đồng minh của Thổ Nhĩ Kỳ chắc hẳn sẽ gây phẫn nộ với nhiều người Pháp. Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia Hồi giáo thế tục duy nhất tại NATO, không phải lần đầu tiên khiến người châu Âu ở một nền văn minh khác phải nhìn với ánh mắt kỳ thị và ghét bỏ. Tuy nhiên, trong luật chơi toàn cầu, quyền lợi quốc gia bao giờ cũng mạnh hơn các khái niệm về đạo đức. Việc người Nga mang cỗ máy chiến tranh đến Syria cũng chẳng phải vì mục tiêu diệt khủng bố để bảo vệ hòa bình hay công lý toàn cầu. Nước Nga cần bảo vệ đồng minh Syria, nước duy nhất cho phép Nga đặt căn cứ quân sự tại Trung Đông khi các đòn tiến công của IS và lực lượng đối lập Syria đang đẩy Bashar al-Assad vào bước đường cùng. Nhưng đó không phải là lý do quan trọng nhất để Nga điều động bộ máy chiến tranh đang có phần rệu rã vì thiếu tiền và đồng rup mất giá kỷ lục kể từ cuộc xung đột với Ucraine. Putin đang dốc những đồng dự trữ quốc gia vốn không còn nhiều cho cuộc phiêu lưu tại Trung Đông để cứu vãn giá dầu vốn là sức mạnh chính của nước Nga trong hai thập niên qua. Chiến tranh càng lan rộng tại cái rốn dầu của thế giới, thì giá của nguồn tài nguyên quan trọng sống còn này sẽ càng tăng theo các bước leo thang. Sự kiện Su24 bị bắn rơi, sẽ là một nấc thang mới cho lò lửa chiến tranh ở Trung Đông.

Không khó để hình dung các bước tiếp sau của sự kiện này. Thổ Nhĩ Kỳ hầu như không thể tìm kiếm sự trợ giúp từ các đồng minh NATO để ứng phó với cuộc khủng hoảng. Người Mỹ, người Anh hay người Pháp chẳng ai hài lòng gì với lối bắt tay IS kiếm tiền của Thổ. Đã từ lâu, chính Thổ Nhĩ Kỳ là con đường để các thành phần cực đoan châu Âu tới Syria tham gia IS và cũng từ đó trở về châu Âu và trở thành những nhân tố gây bất ổn tiềm tàng. Điều 5 của hiến chương NATO cũng không thể được Thổ vận dụng. Chẳng có trái bom hay phát đạn nào của Nga rơi trên đất Thổ và máy bay Nga cũng rơi cách biên giới Thổ Nhĩ Kỳ tới 4 km. Thậm chí chính người Pháp chứ không phải người Nga sẽ chất vấn Thổ về bằng chứng xâm phạm của máy bay Nga với không phận Thổ nếu quốc gia này đòi hỏi các đồng minh NATO phải sát cánh với mình. Thổ gần như sẽ phải đối mặt một mình với cuộc khủng hoảng và hẳn người Thổ đang cầu mong hai phi công Su24 thực sự còn sống để họ có thể kiểm soát căng thẳng với Nga. Nếu hành vi khai hỏa của chiếc F16 là một toan tính đã được lập trình thì lần này Thổ Nhĩ Kỳ đã gặp sai lầm khá nặng.

Điều mà cả thế giới đang quan tâm là Putin sẽ làm gì? Sự tổn thất quan hệ ngoại giao và thương mại song phương là điều khó tránh khỏi dù nó sẽ mang đến thiệt hại cho cả hai phía. Trong bối cảnh bị châu Âu cấm vận, Nga cũng không vui vẻ gì khi các đối tác thương mại ít ỏi của mình bị xói mòn. Putin sẽ không tấn công đáp trả Thổ về mặt quân sự. Điều đó sẽ dẫn tới một cuộc đối đầu trực tiếp với NATO và chắc chắn sẽ kết thúc bằng một cuộc chiến tranh thế giới mới. Nga cũng có thể đẩy mạnh cuộc chiến tuyên truyền về hành vi bắt tay IS của Thổ Nhĩ Kỳ, điều sẽ tác động rất mạnh tới người Pháp hay người Đức, những nước vừa bị đánh bom hay tìm thấy các thiết bị nổ đe dọa mạng sống người dân. Ngoài ra nước Nga sẽ tận dụng triệt để cơ hội này để đẩy lò lửa Trung Đông vào một cao trào mới nhằm cứu vãn giá dầu vẫn chưa có dấu hiệu về hồi phục. Nga chắc chắn sẽ tăng mạnh cỗ máy quân sự của mình tại Syria. Các oanh tạc cơ Nga giờ đây sẽ ưu tiên chăm sóc cho các đoàn xe chở dầu của IS đến biên giới Thổ Nhĩ Kỳ một cách triệt để. Lực lượng đối lập Syria gốc Thổ - người Turkmen tại vùng biên giới giáp Thổ Nhĩ Kỳ cũng sẽ là mục tiêu chính của Nga trong những ngày sắp tới. Không quân Nga hoạt động tại biên giới giáp Thổ chắc chắn sẽ có các máy bay tiêm kích bay kèm oanh tạc cơ, điều sẽ khiến Thổ bị đặt bên miệng hố chiến tranh. Nga cũng có thể triển khai các thiết bị phòng không mặt đất S300 và S400 để kiểm soát vùng trời tại biên giới Syria - Thổ Nhĩ Kỳ. Tầm bắn của các thiết bị phòng không tiên tiến này lên tới 300 - 400 km. Kịch bản tồi tệ nhất của cuộc khủng hoảng, là Nga sẽ tìm cách bẫy máy bay F16 của Thổ Nhĩ Kỳ ra vùng giáp giới và bắn hạ chúng bằng máy bay tiêm kích Su30 SM hoặc các phương tiện phòng không mặt đất, điều sẽ không dẫn đến chiến tranh Nga - NATO nhưng sẽ đẩy căng thẳng toàn cầu lên một tầm cao mới. Và giá dầu, chắc chắn sẽ tăng.

Các nước châu Âu, gần đây nhất đã gia hạn lệnh cấm vận Nga tới giữa năm 2016. Vũ khí của châu Âu đe dọa Nga hầu như không còn gì trong 6 tháng tới. Trong khi đó, Putin lại có nhiều lựa chọn cho mình để thoát khỏi vũng lầy. Hai sức mạnh chính của nước Nga, là nguồn dầu và vũ khí. Không có gì ngạc nhiên nếu tổng thống Vladimir Putin tiếp tục dùng vũ khí để cứu lấy giá dầu. Cuộc phiêu lưu mới của Putin ở Trung Đông, rồi sẽ đi đến đâu trong bối cảnh thế giới ngày càng bất ổn?

Update nhận xét về tình hình:  Nga, Mỹ, Anh, Pháp, Thổ ... Khi tham gia cuộc chiến tai Syria mỗi bên đều có toan tính riêng. Các nhân tố mới liên tục phát sinh và đôi khi vượt quá tầm kiểm soát của mọi phía. Hiện nay thì có vẻ Putin đang tạm thời lấn lướt ở Syria, nhưng nếu vì thế kết luận lợi thế thuộc về Nga thì quá vội vàng. Trừ khi chiến tranh lan tràn khắp Trung Đông, sang cả Arap Saudi, Iran, jordan... Thì tương quan cung cầu và giá dầu thế giới mới thay đổi đột biến. Nga chiếm lợi thế tại Syria đơn giản vì đã có lực lượng mặt đất có tổ chức tốt của lính chính phủ Syria chống lưng, cộng thêm lực lượng chính quy từ Iran và Herbolah yểm hộ. Chứ ngót vài chục chiếc máy bay và đôi ba giàn phòng không mặt đất liệu có là bao trước hỏa lực Nato để nói tới chuyện giành ưu thế chiến trường. Điều quan trọng nhất là ở đây này: Kinh tế Nga đang tăng trưởng âm, năm thứ hai liên tiếp. Chỉ có Nga, Ucraince, Syria, Lybia và Iraq rơi vào tình trạng này. Các nước kia đều đang có nội chiến, còn mỗi Nga. Nga hung hăng, nhung từng trái bom, từng đồng quân nhu Nga đang tiêu ở Syria đều ăn vào quỹ dự trữ liên bang, tức là của để giành. Quỹ này sẽ sớm hết thôi nếu tình hình không có gì thay đổi lớn. Dù Nga đang có lợi thế tại Syria, nhưng từ kinh nghiệm Liên Xô trước đây ở Apghanixtan, Nga sẽ không bao giờ bình định được quốc gia này, và điều quan trọng là, Nga làm gì có tiền để đánh lâu dài hàng chục năm như thời liên xô cũ. Đó là lý do anh Lãng gọi cuộc chiến tại Syria là một cuộc phiêu lưu mới của Putin, chưa ai nhìn thấy ngày kết thúc. Thật ra thì Putin đang đặt cược vào hội nghị các nước OPEC nhóm họp trong ít ngày tới, bằng việc khoe cơ bắp ở Syria để làm suy giảm ảnh hưởng của Mỹ với các nước Trung Đông, khiến OPEC ra một quyết định có lợi cho nguồn cung dầu lửa (hạn chế sản lượng chẳng hạn) để đẩy giá tăng lên. Đây là thứ Nga khao khát nhất. Nhìn bản đồ thì Nga có thể doạ được Jordan, vì nếu Nga tiến hành các chiến dịch quân sự sát ván tại biên giới Jordan, IS sẽ chạy sang quốc gia này và gây bất ổn, một liệu pháp xuất khẩu khủng hoảng smile emoticon Tuy nhiên, nước chi phối thời cuộc ở đây là Arap Saudi, một nước luôn kín tiếng và nước có tiếng nói quyết định sau cùng lại là Mỹ. Chi phí sản xuất dầu đá phiến ở Mỹ năm 2014 vào khoảng 60usđ/ thùng. Các tiến bộ công nghệ vẫn đang được ứng dụng nhanh và giá thành khai thác dầu đá phiến dự báo giảm xuống khoảng 12usd/thùng, và trong trường hợp này cuộc phiêu lưu của Putin sẽ nhanh kết thúc.